Istotne zmiany w obowiązujących przepisach prawnych przewiduje przyjęty przez Radę Ministrów projekt ustawy o zmianie ustawy o transporcie kolejowym oraz niektórych innych ustaw.
Zaproponowane w nim regulacje można i należy rozpatrywać w trzech aspektach. Wszystkie mają wpisywać się w realizowany przez rząd „Program Kolej+”. Zmiana ustawy o transporcie kolejowym wiązać się będzie również ze zmianą m.in. ustawy o publicznym transporcie zbiorowym.
Przywracanie terenów kolejowych
Pierwszym istotnym aspektem zmian ma być przywrócenie do ponownego użytku na cele transportowe terenów (przede wszystkim linii kolejowych), które obecnie nie są wykorzystywane. Dzięki proponowanym rozwiązaniom możliwe będzie chociażby przekazywanie samorządom linii kolejowych do nieodpłatnego korzystania. Ponadto ograniczona ma zostać likwidacja linii kolejowych, która wymagać będzie uzyskania zgody ministra infrastruktury.
Wojewódzkie przewozy pasażerskie po nowemu
Ważną i postulowaną przez środowisko transportowe zmianą jest ta, dotycząca wojewódzkich przewozów pasażerskich. Proponowane zmiany zmierzają do zapewnienia samorządom województw możliwości realizowania przewozów kolejowych dalej niż do najbliższej stacji za granicą województwa.
W aktualnie obowiązującym stanie prawnym wojewódzkie przewozy pasażerskie to „przewóz osób w ramach publicznego transportu zbiorowego wykonywany w granicach administracyjnych co najmniej dwóch powiatów i niewykraczający poza granice jednego województwa, a w przypadku linii komunikacyjnych w transporcie kolejowym także przewóz do najbliższej stacji w województwie sąsiednim, umożliwiający przesiadki w celu odbycia dalszej podróży lub techniczne odwrócenie biegu pociągu, oraz przewóz powrotny; inne niż przewozy gminne, powiatowe, powiatowo-gminne, metropolitalne i międzywojewódzkie”.
Pomijając już niezbyt trafne wprowadzenie do aktu prawnego rangi ustawowej zapisów technicznych, które zostaną utrzymane, należy wskazać, że takie zapisy stanowią pewnego rodzaju ograniczenia w uruchamianiu połączeń, wychodzącym naprzeciw oczekiwaniom pasażerów. Proponowana zmiana wprowadza do definicji wojewódzkich przewozów pasażerskich możliwość trasowania pociągów poza granicę danego województwa do stacji położonej w odległości 30 km.
Ma ona umożliwić organizowanie przez zainteresowane samorządy województw przewozów w głąb terenu sąsiedniego województwa do miasta o większej liczbie ludności, generującego większe potoki pasażerów w stosunku do najbliższej stacji za granicą województwa. Jak wskazano w uzasadnieniu takie rozwiązanie dedykowane jest przede wszystkim tym organizatorom publicznego transportu zbiorowego, którzy chcieliby uruchamiać takie połączenia bez konieczności zawarcia odrębnego porozumienia między województwami, co nierzadko jest procesem wymagającym kompromisów i ustalania kwestii finansowych. Te ostatnie mogą stanowić barierę nie do pokonania.
Z uwagi na aktualnie obowiązujący podział terytorialny Polski można zauważyć, że charakterystyczne dla polskich województw jest umiejscowienie ich stolic, tj. siedzib władz wojewódzkich, w centrum obszaru geograficznego stanowiącego województwo. Zdarza się, że powiaty bardziej oddalone od centralnego ośrodka województwa mają wyższą stopę bezrobocia, co skutkuje większym zapotrzebowaniem na transport publiczny umożliwiający dojazd do miejsca pracy w innych ośrodkach. Na podstawie obowiązujących przepisów przedmiotowej ustawy przewoźnik realizujący przewozy dla danego samorządu województwa może wjechać na teren drugiego województwa bez konieczności podpisania porozumienia miedzy województwami, nie dalej niż do najbliższej stacji za granicą województwa.
Wskazanie 30-km odcinka od granicy województwa wydłuży zatem obszar sąsiedniego województwa, na terenie którego będą mogły być realizowane samodzielnie przewozy przez marszałka, będącego organizatorem publicznego transportu zbiorowego.
Na zmianie tej mogą skorzystać takie miasta jak: Chojnice, Drzewica, Siemiatycze, Szczecinek, Sandomierz, Mława, Sierpc czy Kutno.
Co więcej minister właściwy do spraw transportu zostanie zobowiązany do opracowania planu transportowego w zakresie wyznaczonych linii komunikacyjnych w wojewódzkich przewozach pasażerskich w transporcie kolejowym, które zapewnią połączenia komunikacyjne pomiędzy sąsiednimi województwami. Minister właściwy do spraw transportu przy opracowaniu planu transportowego w zakresie tych linii komunikacyjnych w wojewódzkich przewozach pasażerskich w transporcie kolejowym powinien uwzględnić istotne potrzeby przewozowe, potrzeby wynikające z kierunku polityki państwa, sytuację społeczno-gospodarczą danego województwa, a także istotne znaczenie tych linii komunikacyjnych dla zapewnienia dostępności sieci komunikacyjnej i spójności połączeń komunikacyjnych. Organizatorem publicznego transportu zbiorowego na wyznaczonych liniach komunikacyjnych będzie nadal samorząd województwa.
Podczas opracowywania planu transportowego w zakresie połączeń komunikacyjnych pomiędzy sąsiednimi województwami zaproponowana zostanie enumeratywna lista połączeń pomiędzy określonymi miastami, która będzie uzgodniona z samorządami województw i stanowić będzie wskazanie relacji w ramach wojewódzkich przewozów pasażerskich. Realizacja tych połączeń będzie zadaniem samorządów województw, które wykonując wskazane w planie transportowym połączenia komunikacyjne pomiędzy województwami, będą mogły otrzymać środki z Funduszu Kolejowego na tabor kolejowy.
Innymi słowy warunkiem otrzymania pieniędzy na tabor będzie konieczność uruchomienia konkretnych połączeń wojewódzkich.
Przygotowanie inwestycji kolejowych
Trzecim istotnym elementem zmian proponowanych przez rząd jest uproszenie systemu udzielania gwarancji finansowych, umożliwiających rozpoczęcie procedur przetargowych. W konsekwencji ma to usprawnić zaciąganie przez PKP PLK zobowiązań finansowych na zadania zaplanowane w Szczegółowym Planie Realizacji Krajowego Programu Kolejowego. W projekcie ustawy wprowadzono nowe źródła finansowania, przygotowania i realizacji inwestycji kolejowych, w tym środki uzyskane z emisji skarbowych papierów wartościowych.